O νέος συγγραφέας Σταμάτης Τζιώλας μιλάει αποκλειστικά στο presspop

«Ο Σταμάτης είναι ο τύπος που θέλεις να οδηγεί το αμάξι που έρχεται από το βάθος του ορίζοντα όταν κάνεις οτοστόπ» μου είχε πει αστειευόμενος ο Βασίλης Σμπήλιας (Playground Noise) σχεδόν μια δεκαετία πριν για τον Σταμάτη Τζιώλα, γνωρίζοντας μου έναν άνθρωπο ο οποίος μοιραζόταν την ίδια αγάπη με μένα για το On the road του Jack Kerouac και τους ταξιδευτές του. Ο Σταμάτης παρέμεινε πιστός σε αυτά που αγάπησε και τον διαμόρφωσαν όλα αυτά τα χρόνια και αυτό είναι ίσως το πιο περιεκτικό βιογραφικό σημείωμα που θα μπορούσε να γραφτεί για αυτόν, με αφορμή την κυκλοφορία του πρώτου του βιβλίου με τίτλο «Μια σφαίρα στο κεφάλι» από τις εκδόσεις «TΟ ΔΟΝΤΙ» και την παρουσίασή του λίγες εβδομάδες πριν, με τον Βασίλη Σμπήλια να προλογίζει.

Η πλοκή του βιβλίου αναπτύσσεται στην Πάτρα του 2037 με αρκετά πράγματα να έχουν αλλάξει προς το χειρότερο, με ένα απολυταρχικό καθεστώς να ορίζει την πραγματικότητα των πολιτών και τον πρωταγωνιστή Στέφανο να περιμένει την στιγμή της εκτέλεσής του έγκλειστος σε ένα κελί. Ο Σταμάτης Τζιώλας μου μίλησε για το βιβλίο του, δίνοντας την πρώτη του συνέντευξη, στο presspop.gr.

Η όλη ιστορία του «μια σφαίρα στο κεφάλι» διαδραματίζεται σε μια Ελλάδα πολύ σκοτεινή και αρτηριοσκληρωτική λίγες δεκαετίες μετά. Πρόβλεψη; Κριτική διάθεση, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου σε αυτό που συμβαίνει τώρα στη χώρα και στον κόσμο ή απλά σε ιντριγκάρουν τέτοιου τύπου ιστορίες δεδομένης της αγάπης σου στον Aldous Ηuxley;

Νομίζω, Αντρέα, ότι όλα αυτά που ανέφερες ίσως και να λειτουργούν συνδυαστικά. Η κάθε μορφή τέχνης συνεπάγεται, ή θα πρέπει να συνεπάγεται, μια λυτρωτική ελευθερία έκφρασης, οπότε, υπό αυτήν την έννοια, η φαντασία μου πλάθει έναν μελλοντικό κόσμο γεμάτο συμβολισμούς, ενδεχομένως και με μια δόση υπερβολής, αντλώντας βέβαια ερεθίσματα από το παρόν μας, απέναντι στα οποία προφανώς και στέκομαι κριτικά. Γνωριζόμαστε πολλά χρόνια, είσαι και πολύ έξυπνος άνθρωπος, γεγονός που σημαίνει ότι  έχεις τη δυνατότητα να καταλάβεις την έλξη που μου ασκούν τέτοιου είδους ιστορίες, οι οποίες έχουν βρει το χώρο τους σε μερικά από τα πιο σημαντικά έργα του Aldous Huxley. Η αναφορά μου σε αυτό το μέγιστο συγγραφέα, σε έναν από τους διαλόγους του βιβλίου, είναι εξάλλου ενδεικτική της αγάπης και του σεβασμού που τρέφω προς αυτόν και το έργο του.

Στην αρχή του βιβλίου αναφέρεις ότι «και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές είχαν κατασχεθεί από το σύνολο του πληθυσμού» για να συνεχίσεις λίγο αργότερα «το διαδίκτυο και όλες οι υπηρεσίες του είχαν παύσει να υπάρχουν». Κανείς θα περίμενε ότι σε ένα τέτοιο απολυταρχικό καθεστώς το διαδίκτυο  και η ενημέρωση μέσω αυτού  θα αποτελούσε ένα καλό μέσο προπαγάνδας υπέρ του καθεστώτος. Γιατί επιλέγεις ως δύναμη  εξουσίας του καθεστώτος τον φόβο και όχι την αποχαύνωση των πολιτών?

Εδώ νομίζω ότι πλησιάζω περισσότερο σε ένα «Οργουελικό» σύμπαν. Θεωρώ ότι η επιλογή αυτή μάλλον απορρέει από το γεγονός ότι το συγκεκριμένο καθεστώς που περιγράφω, έχει ένα αδίστακτο και σκληρό πρόσωπο, τσακίζοντας πλήρως την ατομικότητα των ανθρώπων, είναι ισοπεδωτικό, στυγνό και πανίσχυρο. Γι’ αυτό το λόγο και δεν έχει κανένα λόγο να επενδύσει στην αποχαύνωση και την προπαγάνδα, αφού έχει διασφαλίσει την απόλυτη ηθική-πνευματική καταρράκωση των πολιτών, οι οποίοι έχουν απολέσει κάθε διάθεση για αμφισβήτηση. Με λίγα λόγια, η κατάσταση ελέγχεται απόλυτα και δεν υπάρχει κανένας λόγος και καμία ανάγκη να αλλάξει η εφαρμοζόμενη τακτική.

Πιστεύεις ότι τα δικτατορικά καθεστώτα είναι σε θέση στο μέλλον να εκμεταλλευτούν την εξέλιξη της τεχνολογίας, ώστε να διαφοροποιηθούν από την εικόνα που έχουμε για αυτά τον προηγούμενο αιώνα?

Δε νομίζω ότι κάποιος θα μπορούσε να προβλέψει εύκολα τη μετεξέλιξη των ολοκληρωτικών καθεστώτων και των μέσων που αυτά θα χρησιμοποιούν στο μέλλον για την εδραίωση της επιρροής τους και τον έλεγχο των πολιτών. Η τεχνολογία, ωστόσο, είναι ένα πανίσχυρο μέσο, το οποίο σαφώς και αποτελεί δέλεαρ για τους δυνητικούς υπέρμαχους του ολοκληρωτισμού. Μην ξεχνάς, ωστόσο, ότι το ίδιο συμβαίνει και με τους ανθρώπους που βρίσκονται και θα βρίσκονται στην απέναντι όχθη. Σκέψου ότι στο σύγχρονο κόσμο, πολλές συλλογικές δράσεις με αποδεδειγμένο αποτέλεσμα εξαπλώθηκαν ραγδαία μέσω των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, η δε διαδικτυακή αρθογραφία και ειδησεογραφία θεωρώ ότι αποδεικνύεται περισσότερο αδέσμευτη και αξιόπιστη. Βέβαια, πάντοτε υπάρχει ο κίνδυνος να συμβεί αυτή η αποχαύνωση, στην οποία αναφέρεσαι, ο «υπνωτισμός» των συνειδήσεων μέσω της τεχνολογίας. Νομίζω όμως ότι αυτό είναι πιο ύπουλο σε περιόδους στις οποίες δεν υπάρχει ολοκληρωτισμός, γιατί εν δυνάμει μπορεί να λειτουργήσει ως παράγοντας που συντελεί στην επώασή του, μέσω του εφησυχασμού και της απάθειας. Εν τέλει, θεωρώ ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας, ειδικότερα αν μιλάμε για τους Η/Υ και το διαδίκτυο, μπορεί να είναι και επωφελής αλλά και επικίνδυνη.Τώρα, όσον αφορά την τεχνολογία σε άλλους τομείς, όπως η βιομηχανία των όπλων, η πυρηνική ενέργεια, η ευγονική και η γενετική, αυτό είναι άλλο πράγμα και, φοβάμαι, πολύ πιο τρομακτικό…Πάντοτε, η ηθική της επιστήμης ήταν ένα ζήτημα που απασχολούσε πολύ το μυαλό μου.

«Οι πράξεις και οι ζωές των ανθρώπων, πολύ συχνά, ενέχουν την έννοια της αμφισημίας και ως τέτοιες πρέπει να αξιολογούνται» αναφέρεις προς το τέλος του βιβλίου, επιτρέποντας το περιθώριο της αμφιβολίας - εκτός από τους απλούς υποστηρικτές του συστήματος - και σε ηγετικά στελέχη του που προφανώς φέρουν την μεγαλύτερη ευθύνη…

Νομίζω ότι με χαρακτηρίζει μια εγγενής επιείκεια προς τους ανθρώπους, κάτι που δεν ισχυρίζομαι ότι είναι απαραίτητα σωστό. Πέρα από αυτό όμως, νομίζω ότι κάθε ανθρώπινη ύπαρξη διαπνέεται και επηρεάζεται από αντίρροπες δυνάμεις, η δε ανθρώπινη συμπεριφορά προκύπτει ως μια εξαιρετικά σύνθετη διαδικασία, αποτέλεσμα ετερόκλητων ερεθισμάτων. Όλοι οι άνθρωποι κουβαλάνε τους δαίμονές τους, Αντρέα, όμως θεωρώ ότι στο σκοτάδι του καθενός, υπάρχει κάπου ένα φωτεινό παράθυρο. Από κάθε πλάσμα, έχεις τη δυνατότητα να αντλήσεις έστω και στο ελάχιστο, κάτι το ωφέλιμο. Τώρα, αν εννοείς την αντιστοίχιση της άποψης αυτής στο χαρακτήρα του Διευθυντή των Φυλακών από το βιβλίο μου, σου επισημαίνω ότι μέσα στο σύνολο των βάρβαρων πράξεών του, λειτούργησε με έναν ιδιόμορφα θετικό τρόπο, απέναντι στον παλιό του φίλο. Δεν μπορώ να πω περισσότερα για να μην φανερώσω πράγματα από την πλοκή του βιβλίου…

Εδώ θα επιστρέψω στον πρόλογο του βιβλίου και θα σου θέσω μια ερώτηση που επιλέγεις να θέσεις και εσύ στους αναγνώστες σου. Σταμάτη γιατί τελικά ο άνθρωπος καταλήγει στην επιλογή της δημιουργίας ολοκληρωτικών και  βίαιων δομών?

Η ερώτηση αυτή είναι λίγο πολύ φιλοσοφική, Αντρέα… Είναι μια ερώτηση που περισσότερο επιχειρεί να αφυπνίσει και να προβληματίσει, παρά να απαντηθεί. Έτσι και αλλιώς, η απάντηση δεν είναι καθόλου μα καθόλου εύκολη, δεν θα μπορούσε να είναι. Όπως αναφέρω και στο βιβλίο μου, η δογματική, τυφλή, προσκόλληση των ανθρώπων στις ιδεολογίες, οι οποίες τους αφαιρούν την ουσία της ύπαρξής τους, ενδεχομένως να είναι μια πρώτη βασική εξήγηση. Η τάση για επιβολή και η εγωπαθής δίψα για εξουσία, σαφώς και όχι από την πλειοψηφία των ανθρώπων, αποτελούν ίσως μια άλλη αιτία του προβλήματος. Επίσης, η άγνοια ενός ποσοστού ανθρώπων και η - ασυνείδητη πολλές φορές - άρνησή τους να ασκήσουν στοιχειώδεις λειτουργίες κριτικής σκέψης και αυτοοργάνωσης, να μπουν στη διαδικασία να εξηγήσουν αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο, να θέτουν ερωτήματα και να αναζητούν απαντήσεις, είναι εξίσου ζημιογόνα πρακτική, καθώς έτσι λειαίνεται επικίνδυνα το έδαφος για τον ερχομό του εφιάλτη.

Το όλο θέμα του βιβλίου παραπέμπει σε ένα είδος λογοτεχνίας,όπου αρκετοί συγγραφείς  επιλέγουν φανταστικές πόλεις, αποφεύγοντας να ταυτίσουν την πλοκή με μια ήδη υπάρχουσα. Γιατί επέλεξες ως πόλη την Πάτρα;

Όπως είπα και στην παρουσίαση, η επιλογή της πόλης της Πάτρας ως χώρου αλλά και του κοντινού μέλλοντος ως χρόνου για την εξέλιξη της υπόθεσης του βιβλίου είναι απόλυτα συνειδητή και έχει συγκεκριμένη σημασία καθώς μας βάζει στη διαδικασία να σκεφτούμε το κατά πόσον αυτά που θεωρούμε κοινωνικά αυτονόητα, αυτά που ζούμε κάθε μέρα, τα μέρη που βλέπουμε και αγαπάμε στην πόλη μας, μπορούν να αμφισβητηθούν και να διαφοροποιηθούν με έναν βίαιο και δραματικό τρόπο. Εν ολίγοις θεωρώ, ότι η αντιστοίχιση οικείων τόπων με την ιστορία ενός βιβλίου, ιδιαίτερα αν η ιστορία αυτή έχει εφιαλτικά χαρακτηριστικά, είναι κάτι που κλονίζει, κεντρίζει και ελκύει περισσότερο τους αναγνώστες, αλλά και εμένα ως συγγραφέα.

Μιλώντας για την Ελλάδα λοιπόν, ποια πιστεύεις ότι είναι η κινητήριος δύναμη που οδηγεί τα πολιτικά μυαλά στην διαφθορά; Το πάθος για την εξουσία ή το πάθος για το χρήμα;

Στη σύγχρονη εκδοχή του δυτικού, ιδιαίτερα,πολιτισμού,αυτές οι δύο έννοιες έχουν εν πολλοίς ταυτιστεί - δυστυχώς. Αυτό αποτελεί ένδειξη της απόλυτης ηθικής και πνευματικής παρακμής, είναι μια στρέβλωση του χειρίστου είδους. Άρα, για να απαντήσω στο ερώτημά σου, θεωρώ ότι κίνητρο της εξουσίας γειτνιάζει επικίνδυνα με το κίνητρο του χρήματος. Βέβαια, υπάρχουν άνθρωποι απλά εξουσιομανείς και άλλοι απλά άπληστοι και ματαιόδοξοι. Άλλοι, συνδυάζουν και τα δύο…

Με τον πρωταγωνιστή  νιώθει κάποιος αμηχανία, αλλά και ενοχή, για το μερίδιο ευθύνης που έχουμε όλοι στο ότι άνθρωποι ακόμα και στο υπάρχον καθεστώς βρίσκονται άδικα στα κρατητήρια. Ακόμα και αυτοί που βρίσκονται δικαίως εκεί, συνήθως ζουν κάτω από άθλιες συνθήκες με το σωφρονιστικό σύστημα να ενδιαφέρεται μόνο για τον εγκλεισμό τους  και όχι για την σωστή επανένταξή τους. Πόσο ουτοπικό είναι να ελπίζεις ότι θα ανεξαρτητοποιηθεί η δικαιοσύνη από την επιρροή εξωτερικών παραγόντων ή θα καταπολεμηθούν τα αίτια (φτώχεια,απομόνωση κοινωνικών ομάδων) που πολλές φορές σε οδηγούν στο να εγκληματήσεις;

Η ελπίδα δεν πρέπει να είναι πάντοτε ορθολογιστική, αλλά να εμπεριέχει και μια δόση τρέλας, μια πίστη στο όνειρο και στην ουτοπία. Ωστόσο, και οι δύο παράμετροι που ανέφερες είναι εξίσου σοβαρές, άρα και εξίσου δύσκολο να εκλείψουν. Δεν είναι ουτοπία, είναι απλά κάτι που απαιτεί τεράστια προσπάθεια, κυρίως προσπάθεια διαφοροποίησης της κοσμοθεωρίας του πολιτισμού μας. Η αλήθεια είναι ότι το υφιστάμενο πολιτικοκοινωνικό περιβάλλον καθιστά φοβερά δύσκολη την πραγμάτωση μιας τέτοιας αλλαγής. Είναι θέμα δόμησης του σύγχρονου κόσμου, για άλλη μια φορά θα πω «δυστυχώς»…

Το « μια σφαίρα στο κεφάλι » είναι το πρώτο σου βιβλίο. Εδώ επέτρεψε μου μια κάπως πιο προσωπική ερώτηση. Υπήρξαν στιγμές που αμφισβήτησες  ότι ήσουν στο σωστό δρόμο; Τι σου έδωσε την αυτοπεποίθηση να συνεχίσεις ;

Έτσι και αλλιώς, υποφέρω κατά καιρούς από έλλειψη αυτοπεποίθησης… Όλοι δεν έχουμε τις ανασφάλειές μας, στο κάτω-κάτω; Η αλήθεια είναι ότι υπήρξαν στιγμές που κλονίστηκε η πίστη μου στην αξία του κειμένου που έγραφα. Δεν μπορώ να πω με ακρίβεια τι ήταν αυτό που με ωθούσε να συνεχίσω. Η ίδια η ιστορία καταρχήν άρχισε να με γοητεύει. Ήθελα και εγώ να δω πως θα τελειώσει, αφού δεν είχα σκεφτεί το τέλος. Έπειτα, συνήθισα πολύ την ύπαρξη και την παρουσία των χαρακτήρων για να τους αφήσω ανολοκλήρωτους. Έτσι, παρασύρθηκα σιγά-σιγά και έφθασα στο τέρμα της αφήγησης. Η προσδοκία και η ελπίδα ότι μπορεί να κατέληγα εδώ, στην έκδοση δηλαδή του βιβλίου, ήταν τόσο γλυκιά και τόσο ονειρεμένη για να μην της δώσω την ευκαιρία και το χώρο που άξιζε… Πέρα απ’ όλα αυτά όμως, η γυναίκα μου η Λίτσα, ο μόνος άνθρωπος που γνώριζε αυτό που είχα ξεκινήσει, με στήριξε και με ενθάρρυνε σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής.

Ένα βιβλίο πολλές φορές σημαίνει το να ολοκληρώνεις μια σύνθετη διαδικασία μετά από μια βαθιά έρευνα. Ο συγγραφέας  υποτίθεται πρέπει  να συμπληρώσει μια συνολική εικόνα εκμεταλλευόμενος  σημάδια από πράγματα  που είναι συχνά μέσα του. Πώς είναι δυνατόν να αναγνωρίσει τα σημάδια και  να εξηγήσει  πώς κάθε συναίσθημα, κάθε μνήμη, μπορούν να τεθούν μαζί σε μια ενιαία εικόνα;

Όταν ξεκινήσεις να δημιουργείς, με πυξίδα μια κεντρική ιδέα, όλα τα υπόλοιπα προκύπτουν από μόνα τους, νομίζω. Όλα όσα είπες είναι σωστά, για τη λειτουργία του συναισθήματος και της μνήμης, απλά δεν ξέρω πόσο συνειδητή είναι η επιρροή τους ή κατά πόσο δουλεύουν μέσα σου με έναν αθόρυβα ασυνείδητο τρόπο, ωθώντας σε στη δημιουργία του πάζλ της ενιαίας εικόνας που ανέφερες, ως απόρροια των ερεθισμάτων και των εμπειριών της ζωής σου.

Ο Βασίλης Σμπήλιας  (playground noise) στην παρουσίαση του βιβλίου περίμενε διαβάζοντάς το να συναντήσει σίγουρα κάποιους στίχους. Πράγματι στην πρώτη σελίδα ο αναγνώστης βρίσκει τους στίχους του «Blowin’ in the wind» του Bob Dylan αλλά και οι μουσικές αναφορές είναι διάχυτες καθ’όλη την ιστορία. Να υποθέσω ότι αυτό είναι αναπόφευκτο μετά από τόσα χρόνια πίσω από τα decks και όντας συλλέκτης  βινυλίων;

Αντρέα, είναι προφανές ότι υποθέτεις πολύ σωστά… Η μουσική, ως μια άλλη μεγάλη μου αγάπη, δεν θα μπορούσε ποτέ να λείπει από το πρώτο μου μυθιστόρημα. Επίσης, με συγκινεί πολύ το γεγονός ότι αναφέρεσαι στην πολύχρονη ενασχόλησή μου σαν DJ, καθώς μου ξυπνάς υπέροχες αναμνήσεις (σε πολλές από τις οποίες ήσουν και εσύ παρών), διανθισμένες από φίλους, ποτά, πάρτι, χαμόγελα και τραγούδια αλλά και στην υπερπολύτιμη (συναισθηματικά) συλλογή βινυλίων μου. Σ’ ευχαριστώ…

Σταμάτη τώρα που το πλοίο βυθίζεται και τα ποντίκια φτάνουν στο κατάστρωμα, πηδάμε από το πλοίο ή ελπίζουμε όλοι μαζί?

Δεν νομίζω ότι το πλοίο έχει αρχίσει να βυθίζεται ακόμα… Απλά, η θαλασσοταραχή είναι μεγάλη και τα κύματα τρομακτικά, άρα πρέπει να προσέξουμε πολύ. Μου αρέσει ο όρος που χρησιμοποίησες «ελπίζουμε όλοι μαζί». Σκέψου την ομορφιά αυτής της μικρής φράσης…