Και ο συγγραφέας της Μαντάμ Μποβαρύ, Γκυστάβ Φλωμπέρ, στην Πάτρα…

Ο Γκυστάβ Φλωμπέρ (12 Δεκεμβρίου 1821- 8 Μαΐου 1880) προκάλεσε με το έργο του  πολλές και ποικίλες αντιδράσεις μιας και ξέφυγε από τα στερεότυπα της εποχής του και προσέγγισε τον αντικειμενικό κόσμο. Βρήκε αμέτρητους σύγχρονους υποστηρικτές όπως τον Μαρσέλ Προυστ, τον Φραντς Κάφκα, τον Χένρυ Τζέιμς και τον Όσκαρ Ουάιλντ. Ένα από τα σημαντικότερα έργα του που δημοσιεύτηκε το 1857 είναι η Μαντάμ Μποβαρύ, ένα μυθιστόρημα που έμεινε στην ιστορία ως ένα από τα μεγαλύτερα κλασσικά έργα της λογοτεχνίας, που όμως προκάλεσε σκάνδαλο και υπήρξε αιτία ποινικής δίωξης του συγγραφέα, με την κατηγορία ότι προσβάλλει τα χρηστά ήθη και το θρησκευτικό αίσθημα. Πριν από την Μαντάμ Μποβαρύ υπήρξε η  πρώτη γραφή της ‘’Αισθηματικής αγωγής’’ η οποία έμεινε πολλά χρόνια στο συρτάρι. Το ίδιο και ο ‘’Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου’’, αν και η συμβουλή των φίλων του ήταν να καεί. «Αυτή είναι η τρίτη μου προσπάθεια», γράφει τον Ιανουάριο του 1852 στη Λουίζ Κολέ, μόλις ξεκίνησε την Μαντάμ Μποβαρύ, «είναι πια καιρός να τα καταφέρω ή να πηδήξω από το παράθυρο.» Βρίσκει ευκαιρία να εκφραστεί για φλέγοντα ζητήματα της  εποχής του όπως η θρησκεία, η  υποκρισία της αστικής τάξης, ο ρόλος του χρήματος, το αρσενικό που διαχωρίζει με ευκολία τον έρωτα από τη γενετήσια πράξη, κάτι που στερεότυπα συγχέει η γυναίκα. 

Ο Φλωμπέρ, 103 χρόνια πριν το πέρασμα του Allen Ginsberg από την Πάτρα, τον Δεκέμβρη του 1850, επισκέπτεται την Ελλάδα και θα μείνει μέχρι τον Φεβρουάριο του 1851. Η Ελλάδα την εποχή του ταξιδιού του Φλωμπέρ ακολουθούσε το Ιουλιανό ημερολόγιο οπότε έχουμε μια διαφορά 12 ημερών ανάμεσα στις ημερομηνίες που δίνει ο Φλωμπέρ και τις ημερομηνίες του ελληνικού ημερολόγιου. Θα ταξιδέψει στην Αθήνα, στην Αράχωβα, στους Δελφούς, στις Θερμοπύλες, στις Μυκήνες, στο Άργος, στη Σπάρτη, στην Ολυμπία και θα καταλήξει στην Πάτρα προκειμένου να πάρει το καράβι για το Μπρίντιζι. Κατά τη διάρκεια των περιπλανήσεών του κρατούσε σημειώσεις σε μια σειρά μικρά δερμάτινα σημειωματάρια τα οποία με την επονομασία «Carnets de Voyages» φυλάσσονται σήμερα στη Bibliothèque historique de la ville de Paris.‘’Είναι αληθινά θαυμαστό σε τι βαθμό ο πληθωρικός αυτός άνθρωπος έβρισκε τη δύναμη να τιθασεύσει την ορμή του και να φθάσει σε ένα ύφος που έχει τη λιτότητα και την απονιά του φωτογραφικού φακού’’, αναφέρει ο Κ.Θ.  Δημαράς στον πρόλογο του βιβλίου «Το ταξίδι στην Ελλάδα» όπου έχουν μεταφερθεί οι σημειώσεις του Φλωμπέρ. 

Στο τέλος των σημειώσεών του, ο Φλωμπέρ γράφει για την Πάτρα όπου όπως φαίνεται έμεινε από την Παρασκευή 26 Ιανουαρίου του 1851 έως τη Δευτέρα 29 Ιανουαρίου του 1851. Ας δούμε λοιπόν την Πάτρα του 1851 μέσα από τις σημειώσεις του Φλωμπέρ.

« Ως την Πάτρα προχωρούμε στην άκρη άκρη της θάλασσας, μερικές φορές και πάνω στη θάλασσα. Τα χαλίκια κάνουν ένα βαρύ θόρυβο κάτω από τα κουρασμένα πόδια των ζώων μας˙ έχω από την κούραση το δεξί μου χέρι αποκαμωμένο να βαστάει τα γκέμια. Η νύχτα είναι γλυκιά, βλέπεις, αν και το φεγγάρι είναι κρυμμένο˙ ο καθαρός αέρας μου κάνει καλό στο κεφάλι, νιώθεις τη μυρωδιά των σκίνων και τη μυρωδιά της θάλασσας, ο θόρυβός της είναι ανεπαίσθητος. Προχωράω πίσω από τον Φραγκίσκο, ακολουθώντας τα άσπρα καπούλια του αλόγου του˙ κατά της 8 η ώρα, περνάω μπροστά και ακολουθώ τον Μαξίμ.- Ο κόλπος φαίνεται να στενεύει. Δεξιά μας, μεγάλη λάμψη από τη φωτιά κάποιων βοσκών, που ζεσταίνονται μέσα στη νύχτα˙ μακρινά γαυγίσματα των σκύλων που, σίγουρα, μας οσμίζονται˙ στο βάθος, στον ορίζοντα, δύο φώτα που δίνουν την εντύπωση πως βρίσκονται στο επίπεδο της θάλασσας. Στις 9 η ώρα, ένα μεγάλο τετράγωνο κτίσμα δεξιά μου: είναι η εκκλησία του Αγίου Ανδρέα, βρισκόμαστε στην Πάτρα. Μια λεωφόρος δεντροφυτεμένη και που κατηφορίζει˙ αριστερά ένα σπίτι φωτισμένο. Κατεβαίνουμε ένα μεγάλο δρόμο, όλα φωταγωγημένα (για τη γιορτή της βασίλισσας, μας λένε το βράδυ). Τι θλιβερές φωταψίες! Τι θλιβερή πόλη!

Επισκεπτόμαστε τρία ξενοδοχεία δίχως να βρούμε κατάλυμα˙ είναι όλα γεμάτα. Μας τοποθετούν τελικά σ’ένα ατέλειωτο ακόμη μεγάλο σπίτι, δίχως κουρτίνες, δίχως έπιπλα και δίχως φωτιά (δίχως φωτιά!!!), όπου υπάρχουν άνθρωποι που κάτι σουφρώνουν στο διάδρομο και σκυλιά που γαβγίζουν. Στις 11 παρά τέταρτο, ένα κουτσό γκαρσόνι μας φέρνει δυο σκληρά κοτόπουλα και ένα μπουκάλι απαίσιο γλυκό κρασί, αφρώδες. Ο Φραγκίσκος πλαγιάζει στη σκάλα, ο Μαξίμ καταγής και εγώ σε ένα στρώμα (πρέπει να συνηθίσω, μου το ξαναέδωσαν) και ταυτόχρονα νιώθω να ασφυκτιώ και τρομερή κούραση˙ τι καλά όμως που κοιμήθηκα! Την επόμενη, στις 7 η ώρα, μετακομίζουμε.- Ξενοδοχείο των Τεσσάρων Εθνών, απαίσιος παλιοξενώνας.- Ο νεαρός Χρίστος χαριτωμένος μικρός υπηρέτης, με το πρώτο χνούδι στο μουστάκι του, που κάνει όλες τις δουλειές.

Πάτρα, καινούργια πόλη.- Η βρωμιά του Έλληνα σε όλο της το μεγαλείο˙ δεν υπάρχει περίπτωση να κάνεις ένα χαμάμι. Τέλος τα χαμάμια! Τέλος τα ταξίδια! Όλα έχουν ένα τέλος. Τι κουτός που είναι ο άνθρωπος!

Σήμερα Σάββατο, ημέρα γενεθλίων του Μαξίμ, καλός καιρός.- Οι γούνες μας στο μπαλκόνι, στον ήλιο.- Ο Φραγκίσκος καθάρισε τις δύο σέλες μας.- Δεν σταματούν να τρώνε στο διπλανό δωμάτιο˙ δε σταματούν να περπατάνε στο πάνω πάτωμα. Την Τρίτη θα φύγουμε για το Μπρίντιζι. Άλλοι τόποι! Άλλες μέρες….

Πάτρα, Σάββατο 8 Φεβρουαρίου, ώρα 3 και τέταρτο »

Ο Φλωμπέρ δεν περπάτησε πολύ στην πόλη μιας και όπως φαίνεται ήταν αρκετά κουρασμένος και ταλαιπωρημένος. Έχει μείνει στην Ελλάδα περίπου δυο μήνες και έχει επισκεφτεί πολλές πόλεις με το άλογό του, σε συνθήκες βροχής και κρύου, περνώντας συνήθως τις νύχτες του σε κάποιο χάνι.

Οι απόψεις μεγάλων συγγραφέων που πέρασαν από την πόλη μας σε διαφορετικές περιόδους, αν και κάποιες φορές μπορεί να μη μας αρέσουν και τόσο,  μας βοηθούν να μάθουμε αυτή την πόλη βλέποντάς τη από μια διαφορετική οπτική γωνία πέραν των ιστορικών βιβλίων και αποτελούν ένα απαραίτητο εφόδιο στη σκληρή διαδρομή της αυτογνωσίας μας. Όμως θα προτιμήσω να μείνω στα λόγια του Allen Ginsberg, όταν πολλά χρόνια αργότερα από το κείμενό του στο περιοδικό Ephimero, ο Ν.Τ. τον βρήκε στη Νέα Υόρκη στο τέλος μιας διάλεξης που έδινε στο Columbia University στους φοιτητές της Αγγλικής Φιλολογίας, και ρωτώντας τον για αυτά που είχε γράψει για την Πάτρα απάντησε: ‘’Δεν θα μπορούσα να γράψω ποτέ μου πως μια πόλη είναι άσχημη γιατί για όποιον ζει εκεί που αγαπά η πόλη είναι όμορφη’’.

Σελίδα από το χειρόγραφο του Φλωμπέρ