Το ταξίδι του Χένρυ Μίλλερ στην Ελλάδα…

Ο Χένρυ Μίλλερ γεννήθηκε το 1891 στη Νέα Υόρκη και μεγάλωσε στο Μπρούκλιν. Ο Μίλλερ, που χαρακτηρίζεται από το ελεύθερο ύφος του, άσκησε σημαντική επιρροή στη λογοτεχνία του μεσοπολέμου και εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους συγγραφείς της γενιάς των Μπητ. Τη δεκαετία του 1930 βρέθηκε στην Ευρώπη και παρέμεινε για μια δεκαετία. Στο Παρίσι έζησε μεγάλες δυσκολίες και σε αυτή την περίοδο αναφέρεται το έργο του «Τροπικός του Καρκίνου». Το 1939 βρέθηκε στην Ελλάδα και γνωρίστηκε με τον Γιώργο Κατσίμπαλη από τον οποίο εμπνεύστηκε ένα από τα σημαντικότερα έργα του «Ο Κολοσσός του Μαρουσιού».O Γιώργος Σεφέρης, ο ποιητής Δ.Ι. Αντωνίου, ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας και ο Κωνσταντίνος Τσάτσος θα τον συντροφέψουν στις περιπλανήσεις του και η φιλία τους θα διαρκέσει για χρόνια, αφού συνέχισαν να αλληλογραφούν και μετά την αναγκαστική αποχώρηση του Μίλλερ από την Ελλάδα, μιας και η Αμερικανική πρεσβεία δεν του ανανέωσε το διαβατήριο καθώς ο πόλεμος πλησίαζε. Ο Κολοσσός του Μαρουσιού δεν αποτελεί απλά ένα αυτοβιογραφικό έργο του συγγραφέα από το ταξίδι του στην Ελλάδα, αλλά μέσα από την κοινωνική κριτική, τη φυσική, τη μεταφυσική και τους φιλοσοφικούς διαλόγους επέρχεται η εσωτερική ανακάλυψη τόσο για τον αναγνώστη όσο και για τον ίδιο τον Μίλλερ. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει «Το φως της Ελλάδας άνοιξε τα μάτια μου, διαπέρασε τους πόρους μου, επεκτάθηκε σ’ολόκληρο το είναι μου. Γύρισα πίσω στον κόσμο έχοντας βρει το αληθινό κέντρο και το αληθινό νόημα της κοσμικής περιστροφής».

Κατά την παραμονή του στην Ελλάδα επισκέφτηκε την Αθήνα, την Πάτρα, την Κέρκυρα, την Κρήτη, την Ύδρα, την Κόρινθο, το Ναύπλιο, τις Μυκήνες, τους Δελφούς κ.α. Παίρνοντας το καράβι από τον Πειραιά με κατεύθυνση την Κέρκυρα για να επισκεφτεί τον φίλο του Λώρενς Ντάρελ, βρέθηκε για λίγο στην Πάτρα.

«Δεν περάσαμε από τον Ισθμό της Κορίνθου γιατί είχαν γίνει κατολισθήσεις. Κάναμε κυριολεκτικά το γύρο της Πελοποννήσου. Το δεύτερο βράδυ πιάσαμε Πάτρα, απέναντι από το Μεσολόγγι. Από τότε έχω έρθει σε αυτό το λιμάνι αρκετές φορές πάντα περίπου την ίδια ώρα, και δοκιμάζοντας πάντα την ίδια γοητεία. Φτάνεις ίσια σε ένα μεγάλο ακρωτήρι που θυμίζει βέλος μπηγμένο στα πλευρά του βουνού. Οι ηλεκτρικοί γλόμποι, οι κρεμασμένοι κατά μήκος της θάλασσας, θυμίζουν γιαπωνέζικους κήπους. Υπάρχει κάτι το αυτοσχέδιο στα φώτα όλων των ελληνικών λιμανιών, κάτι που δίνει την εντύπωση κάποιας επικείμενης γιορτής. Καθώς μπαίνει το καράβι στο λιμάνι, μικρές βάρκες βγαίνουν να το συναντήσουν. Είναι γεμάτες επιβάτες και αποσκευές, στρώματα και έπιπλα. Οι βαρκάρηδες στέκονται όρθιοι, σπρώχνοντας αντί να τραβούν τα κουπιά τους. Δείχνουν ακούραστοι, έτσι καθώς μετακινούν όπως αυτοί θέλουν τα βαριά φορτία τους, με δεξιοσύνη και σχεδόν αδιόρατες κινήσεις του καρπού. Μόλις πλευρίζουν το καράβι, γίνεται πανδαιμόνιο. Άνθρωποι τρέχουν σε λάθος κατεύθυνση, τα πάντα είναι σύγχυση, χάος, αταξία. Όμως κανείς δε χάνεται, κανείς δε χτυπάει, κλεψιές δεν γίνονται, αλλά ούτε και καβγάδες. Ένα είδος αναταραχής που γεννιέται από το γεγονός ότι για τον Έλληνα το κάθε τι, αδιάφορο πόσο κοινό είναι, γίνεται πάντα μοναδικό. Μπορεί πάντα να κάνει το ίδιο πράγμα που έκανε και προηγουμένως για πρώτη φορά: είναι περίεργος, άπληστα περίεργος, και αγαπάει να πειραματίζεται. Κάνει το πείραμα για το πείραμα και όχι για να ξεχωρίσει έναν καλύτερο ή πιο αποδοτικό τρόπο. Του αρέσει να φτιάχνει πράγματα με τα χέρια του, μ’ ολόκληρο το σώμα του θα έλεγα μ’ ολόκληρη την ψυχή του».

Διαβάζοντας κανείς το βιβλίο του Μίλλερ «Ο Κολοσσός του Μαρουσιού», του Φλωμπέρ «Το ταξίδι στην Ελλάδα» αλλά και άλλες αναφορές μεγάλων συγγραφέων που πέρασαν από την Ελλάδα, θα διαπιστώσει πως η ιστορία επαναλαμβάνεται ανά τους αιώνες, με διαφορετικούς βέβαια πρωταγωνιστές κάθε φορά, αλλά ταυτόχρονα με πολλά κοινά στοιχεία της Ελλάδας του 1800, του 1900, του σήμερα και πάει λέγοντας. Όπως και να ‘χει όμως, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, κάποια πράγματα μπορούν να μείνουν αναλλοίωτα έστω και αν περάσουν αιώνες, έστω και αν υποστούν βία, πολέμους και φτώχεια, αρκεί να αποτελούν μέρος της φιλοσοφίας μας για τη ζωή. Πάνω σε αυτό το πλαίσιο θα κλείσω με ένα διάλογο μεταξύ του Μίλλερ και κάποιων διανοούμενων της Κρήτης όπου σε κάποια συζήτηση που είχαν τον ρώτησαν τι έχει η Ελλάδα και του αρέσει τόσο πολύ και απάντησε «Φώς και φτώχεια. Είμαι αρκετά τρελός για να πιστεύω πως ο ευτυχέστερος άνθρωπος στη γη είναι εκείνος με τις λιγότερες ανάγκες. Και επίσης πιστεύω πως αν έχεις φως, όπως έχετε εδώ εσείς, εκμηδενίζεται κάθε ασχήμια» και τον ρωτούν «Μα δεν είδες πόσο φτωχός είναι ο κόσμος, πόσο μίζερα ζουν?» και τους απαντά «Έχω δει χειρότερη μιζέρια στην Αμερική. Η φτώχεια από μόνη της δεν κάνει μίζερους τους ανθρώπους».

Ο Χένρυ Μίλλερ με τον Γιώργο Κατσίμπαλη

Ο Χένρυ Μίλλερ με τον Λώρενς Ντάρελ

Ο Χένρυ Μίλλερ στην Ύδρα. Φωτογραφία απο τον Γιώργο Σεφέρη.