Blade Runner (1982): "Πιο ανθρώπινο και από τον άνθρωπο"

του Κώστα Νταλιάνη

Η νουβέλα «Ηλεκτρικό πρόβατο (Do Androis dream of electric sheep?)», γραμμένη το 1968 από τον συγγραφέα φαντασίας Φίλιπ Κ. Ντικ, μεταφέρθηκε ύστερα από δεκατέσσερα χρόνια στην μεγάλη οθόνη. Το βιβλίο πραγματευόταν τις διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους και τις σκεπτόμενες μηχανές και περιστρεφόταν γύρω από το θέμα των αναμνήσεων: Οι προσωπικές αναμνήσεις ενός ανδροειδούς ακυρώνονται, όταν βασίζονται στις εμπειρίες κάποιου άλλου ανθρώπου – και ιδιαίτερα αν το ανδροειδές δεν έχει επίγνωση αυτού του γεγονότος;

Με τη σειρά της, η κινηματογραφική του εκδοχή, το συγκλονιστικό «Blade Runner» του Ρίντλεϊ Σκότ, καταξιώθηκε ύστερα από δέκα χρόνια ως το αριστούργημα των ταινιών επιστημονικής φαντασίας. Στην πρώτη της προβολή η ταινία των 28 εκατομμυρίων δολαρίων δεν σημείωσε εισπρακτική επιτυχία ούτε έγινε δεκτή με ενθουσιασμό. Η επιτυχία ήρθε το 1992 ύστερα από το νέο μοντάζ του σκηνοθέτη. Τότε κοινό και κριτικοί αγκάλιασαν την ταινία.

 
Πολλά έχουν γραφτεί για τα παρασκήνια της ταινίας, καθώς ήταν μια πολύ δύσκολη παραγωγή. Σύμφωνα με μαρτυρίες, η ατμόσφαιρα στα γυρίσματα ήταν δυσάρεστη. Το συνεργείο είχε φτιάξει μπλουζάκια για να διαμαρτυρηθεί για το εξαντλητικό πρόγραμμα των γυρισμάτων, ενώ ο Χάρισον Φορντ φαίνεται να μην είχε καλές σχέσεις ούτε με τον Ρίντλεϊ Σκοτ ούτε με τη συμπρωταγωνίστριά του Σον Γιανγκ.

Πρόκειται, όμως, για μια καταπληκτική ταινία με μία εντυπωσιακή παραγωγή, που πολλοί επαίνεσαν και αντέγραψαν, χωρίς να μπορέσουν, όμως, να ξεπεράσουν. Ο Σκοτ παρουσιάζει το Λος Άντζελες του 2019 σαν μια αστική ζούγκλα, κατακλυσμένη με τεράστιους ουρανοξύστες, επιγραφές νέον, γιγάντιες διαφημίσεις με χαμογελαστές γιαπωνέζες να πίνουν κόκα-κόλα, δρόμους γεμάτο κόσμο και όξινη βροχή να πέφτει, ενώ τα διάφορα οχήματα διασχίζουν τον (πάντα) σκοτεινό ουρανό της πόλης. Υπεύθυνος για τα εντυπωσιακά οπτικά εφέ της ταινίας είναι ο Ντάγκλας Τράμπουλ (υπεύθυνος, επίσης, για τα ανεπανάληπτα οπτικά εφέ της ταινίας «2001: Η οδύσσεια του διαστήματος»). 

 Σε αυτόν τον κόσμο περιπλανιέται ο Ρικ Ντέκαρντ (Χάρισον Φορντ), ένας μπλέηντ-ράννερ, που του ανατίθεται η αποστολή να εντοπίσει και να εξολοθρεύσει 4  «αντίγραφα» (ανδροειδή), που στάσιασαν σε μια αποικία εκτός της Γης και έχουν επιστρέψει στο Λος Άντζελες,  παριστάνοντας τους ανθρώπους, με σκοπό να βρουν τον δημιουργό τους. Κατά τη διάρκεια της αποστολής του, ο Ντέκαρντ συναντά την Ρέητσελ (Σον Γιανγκ), που είναι «αντίγραφο» χωρίς η ίδια να το γνωρίζει, και την ερωτεύεται.

Ο συμβολισμός της ταινίας έγινε αιτία για μακροχρόνια διαμάχη ανάμεσα στους θαυμαστές της. Μερικοί υποστηρίζουν, ότι η ταινία αναφέρεται υποσυνείδητα στη θρησκεία και δίνουν ως παραδείγματα δύο σκηνές. Στην πρώτη το «αντίγραφο» Ρόι Μπάτι (Ρούτγκερ Χάουερ) τρυπά το χέρι του με ένα καρφί για να αναπαραστήσει πιθανόν τη σταύρωση, ενώ στη δεύτερη ο Ταϊρέλ (Τζο Τερκέλ), ο δημιουργός των «αντιγράφων», παρουσιάζεται να παρακολουθεί, σαν θεϊκή φιγούρα, υπερυψωμένος από τον υπόλοιπο κόσμο, όλα του τα δημιουργήματα. 

 Η ταινία σίγουρα δεν θα είχε τέτοια επιτυχία με διαφορετικό σκηνοθέτη. Πριν τον Σκοτ είχαν γίνει προτάσεις και σε άλλους σκηνοθέτες (Άντριαν Λάιν, Μάικλ Άπτεντ και Ρόμπερτ Μάλιγκαν), ενώ ο Μάρτιν Σκορσέζε είχε εκδηλώσει το ενδιαφέρον του για τη μεταφορά του βιβλίου στην οθόνη το 1969. Ανάμεσα στους υποψήφιους για τον πρωταγωνιστικό ρόλο ήταν ο Κρίστοφερ Γουόκεν και ο Ντάστιν Χόφμαν. Ο Σκοτ αναμιγνύει έξοχα την επιστημονική φαντασία του 21ου αιώνα με το αστυνομικό φιλμ νουάρ της δεκαετίας του 1940 και δημιουργεί έναν εκπληκτικό, εφιαλτικό κόσμο. 

Ένας επιπλέον λόγος που η ταινία απέκτησε φανατικούς θαυμαστές είναι η ύπαρξη δύο εκδοχών. Στη μεταγενέστερη εκδοχή του σκηνοθέτη έχουν προστεθεί σκηνές, ενώ έχει παραλειφθεί η αφήγηση του Φορντ και το πιο αισιόδοξο τέλος, που είχε επιβάλλει το στούντιο παραγωγής. Ένας ακόμα λόγος είναι η συνεχιζόμενη διαμάχη για το αν ο Ντέκαρντ είναι και ο ίδιος «αντίγραφο». Ο Σκοτ υποστηρίζει ότι η απάντηση είναι καταφατική, περιλαμβάνοντας στη δική του εκδοχή την ανάμνηση του μονόκερου, που επαναλαμβάνεται στο μυαλό του Ντέκαρντ, σημάδι ότι και οι δικές του αναμνήσεις είναι εμφυτευμένες, όπως όλων των «αντιγράφων».

 
Η ταινία είχε ισχυρότατη επίδραση για τις μετέπειτα ταινίες του είδους («Dark city», «Ολική επαναφορά», «Μπραζίλ», «12 Πίθηκοι», «Γκάτακα») θέτοντας τα βασικά χαρακτηριστικά τους: Παντοδύναμες πολυεθνικές εταιρίες, διαβρωμένο περιβάλλον, υπερπληθυσμός, τεχνολογική πρόοδος στην επιφάνεια, που συμβαδίζει με εξαθλίωση και δουλεία στα χαμηλότερα στρώματα της κοινωνίας και –πάντα- σκοτεινή, σε στυλ νουάρ ατμόσφαιρα.