12 Angry Men

Από τον Σταμάτη Τζιώλα

Σε μία εποχή εύκολων και γρήγορων απολαύσεων σαν τη σημερινή, υπό την ευρύτερη αύρα της οποίας ευνοείται η «ανώδυνη» προσέγγιση σε διάφορες πτυχές της ζωής, ιδιαίτερη αξία αποκτούν καλλιτεχνικές δημιουργίες με ισχυρό εκτόπισμα και σημαντικό ειδικό βάρος που καθίστανται εν τέλει απαιτητικές για τον εκάστοτε δέκτη. Η ιστορία του κινηματογράφου έχει να επιδείξει πλήθος ταινιών που ανήκουν στην προαναφερόμενη κατηγορία, σκηνοθέτες δε σαν τον αξιοσέβαστο Sidney Lumet (1924-2011) υπήρξαν πιστοί και συνεπείς εκπρόσωποί της.

Σε ηλικία μόλις 33 (!) ετών, ο αμερικάνος δημιουργός, στο εν έτει 1957 ντεμπούτο του, μας χάρισε ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα δικαστικά φιλμ όλων των εποχών και προοιώνισε τη θαυμαστή πορεία που ο ίδιος θα ακολουθούσε, η οποία χαρακτηρίσθηκε, μεταξύ άλλων, από τα αξέχαστα «Serpico», «Dog Day Afternoon» και - το κατά πολλούς αριστούργημά του - «Network».

Μία δίκη ενός νεαρού για τον φόνο του πατέρα του και «Οι Δώδεκα Ένορκοι» (ο ελληνικός τίτλος του φιλμ) καλούνται να αποφασίσουν για την τύχη του. Μετά το τέλος της διαδικασίας, αποσύρονται σε ένα δωμάτιο του δικαστηρίου για να εκδώσουν την ετυμηγορία τους, εντούτοις μόνο αν επιτευχθεί πλήρης ομοφωνία. Κατά την πρώτη ψηφοφορία, οι έντεκα από τους δώδεκα ενόρκους, συμφωνούν ως προς την ενοχή του νεαρού. Ένας εξ’ αυτών (Henry Fonda) τους καλεί να επανεξετάσουν το σύνολο των στοιχείων και ψηφίζει υπέρ της αθωότητας του κατηγορούμενου, δεδομένου ότι τυχόν καταδίκη του θα τον οδηγήσει στη θανατική ποινή. Από αυτό το σημείο και έπειτα, ξεκινά μία εξαντλητική συζήτηση, με εντάσεις, διαφωνίες και καταιγιστική αντιπαράθεση επιχειρημάτων, μέχρι να επιτευχθεί η ζητούμενη τελική συμφωνία από όλους.    

Η πραγματική ισχύς της ταινίας έγκειται τόσο στο εκπληκτικό σενάριο του Reginald Rose (βασισμένο στην ομώνυμη τηλεταινία του 1954), το οποίο οδηγεί σε αξεπέραστα διαλογικά μέρη, όσο και στην, χειρουργικής ακρίβειας, ανατομία των προσωπικοτήτων των ενόρκων. Οι δύο «αντίπαλες» θεωρίες, εκπροσωπούνται υποδειγματικά από τους βασικούς - ηγετικούς - χαρακτήρες που υποδύονται ο Fonda και ο Lee J. Cobb, αμφότεροι συγκλονιστικοί στους ρόλους τους. Από τη μία ο «Ένορκος 8» (Fonda) πρεσβεύει, με ηρεμία και λογική, μία στιβαρή ανθρωποκεντρική ηθική, όντας υπέρμαχος του περιβόητου «benefit of the doubt» (το τεκμήριο της αθωότητας). Αντίθετα, ο «Ένορκος 3» (Cobb), αποτελεί έναν εκρηκτικό άνθρωπο που εκφράζει με αυταρχισμό, οργή και πάθος τα πιστεύω του, προσπαθώντας να καθοδηγήσει και τους υπολοίπους στην υιοθέτηση της σιγουριάς του περί ενοχής.

Γυρισμένη σχεδόν εξ’ ολοκλήρου σε ένα δωμάτιο, η ταινία θα έπρεπε να διδάσκεται σε σεμινάρια και σχολές κινηματογράφου, ως προς το πώς τελικά ο περιορισμός των σκηνικών, δύναται να λειτουργήσει ευεργετικά για τη δραματουργία και τη σκηνοθεσία.

    Η πολιτισμική αξία των «Δώδεκα Ενόρκων» είναι ανυπολόγιστη και τεκμαίρεται ποικιλοτρόπως. Κατά την περίοδο της προβολής του, το φιλμ απέσπασε διθυραμβικές κριτικές, κέρδισε βραβεία σε διάφορα φεστιβάλ, ενώ στα Oscar του 1958 ήταν υποψήφιο για τα τρία βασικά βραβεία, ήτοι καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας και σεναρίου. Το 2007, καταγράφηκε στο National Film Registry της Βιβλιοθήκης του Αμερικάνικου Κογκρέσου ως «πολιτιστικά, αισθητικά και ιστορικά σημαντικό» για τον πολιτισμό των ΗΠΑ. Το 1997 ακολούθησε μία αξιοπρεπέστατη τηλεοπτική διασκευή, σε σκηνοθεσία William Friedkin και πρωταγωνιστή τον μεγάλο Jack Lemmon, στον αντίστοιχο ρόλο του Henry Fonda.

    Η μαγεία της δύναμης του σινεμά αντικατοπτρίζεται ξεκάθαρα σε αυτήν την ανυπέρβλητη ταινία, την οποία κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος θα πρέπει απαραιτήτως να παρακολουθήσει τουλάχιστον μία φορά κατά τη διάρκεια της ζωής του.