Το νόημα της τροφής

Τροφή. Τι σημαίνει και τι συμβολίζει άραγε; Σε μια πρώτη αναζήτηση στο λεξικό βρίσκω οτι η λέξη «τροφή» προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα «τρέφω» και είναι γένους θηλυκού. Κυριολεκτικά σημαίνει «ουσία που καταναλώνεται από έναν οργανισμό για να διατηρηθεί στη ζωή» και μεταφορικά σημαίνει «οτιδήποτε συντελεί στην ανάπτυξη κάποιου πράγματος». Η πρώτη σκέψη μου είναι οτι ο δεύτερος ορισμός, ο μεταφορικός, είναι εξαιρετικά γενικός και αόριστος. Σύντομα, όμως, έρχεται και μια δεύτερη σκέψη που με κάνει να βάλω ερωτηματικό στη βεβαιότητά μου για την απλότητα και τη σαφήνεια του πρώτου ορισμού, του κυριολεκτικού. Τι μας τρέφει λοιπον; Τι είναι εκείνο που μας διατηρεί στη ζωή; Ίσως, τα νοήματα της τροφής να είναι τόσα όσα και τα νοήματα που δίνει ο καθένας μας στη ζωή του.

Το φαγητό και το τραπέζι στο οποίο λαμβάνουν χώρο τα γεύματά μας (ιδιαίτερα τα οικογενειακά γεύματα) έχουν καταλυτική δύναμη και έναν αδιαπραγμάτευτο συμβολισμό. Αρκεί να φέρουμε στο μυαλό μας τα παρακάτω για να καταλάβουμε το μέγεθος του συμβολισμού: το να κάθεται κανείς στην κεφαλή του τραπεζιού δηλώνει συμβολικά την «αρχηγία» στον οίκο. Επίσης, η δύναμη της τροφής γίνεται εύκολα αντιληπτή αν συλλογιστεί κανείς την απεργία πείνας. Μέσω της εκούσιας στέρησης τροφής, ο απεργός πείνας κάνει μια δήλωση, απευθύνει στο περιβάλλον του ένα αίτημα και ζητά να τον προσέξουν, να του δώσουν σημασία. Πιστέψτε με, αυτή η κίνηση του απεργού πείνας να επικοινωνήσει τα αιτήματά του στο περιβάλλον του και να πάρει την προσοχή που έχει ανάγκη, διαφέρει μόνο σε έναν παράγοντα με τις περιπτώσεις της νευρικής ανορεξίας: οτι στις περιπτώσεις της νευρικής ανορεξίας δεν συμβαίνει συνειδητά. Η ανάγκη για προσοχή, φροντίδα και κάλυψη των αιτημάτων-αναγκών είναι κατά βάθος η ίδια.

Το φαγητό περιέχει συμβολισμούς που ανάγονται σε χιλιάδες χρόνια πριν. Στις αγέλες των ζώων, η σειρά σίτισης, δηλαδή ποιό ζώο θα φάει πρώτο απ'την τροφή που προορίζεται για όλη την αγέλη, δηλώνει βουβά ιεραρχία, σεβασμό (αν πρόκειται για το δυνατό αρσενικό) και φροντίδα-προστασία (αν πρόκειται για τα μικρά της αγέλης). Ας μεταφερθούμε στις δικές μας αγέλες, τις ανθρώπινες αγέλες, κι ας  παρατηρήσουμε πόσες τελετές συνοδεύει η τροφή. Οι γάμοι, οι βαπτίσεις, οι κηδείες, τελετές φορτισμένες με ποικίλλα συναισθήματα συνοδεύονται πάντα από γεύματα. Στους γάμους και στις βαπτίσεις μέσα από το φαγητό συναντιόμαστε με άλλους ανθρώπους για να μοιραστούμε τη χαρά μας, ενώ στις κηδείες και τα μνημόσυνα συναντιόμαστε με άλλους ανθρώπους για να μοιραστούμε τη λύπη μας για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου και να ανακουφιστούμε, να «ζεσταθούμε» και να «μαλακώσουμε» μέσα μας, τρώγοντας συνήθως σούπα, που αποτελεί κατευναστική και «επουλωτική» τροφή. Έχουμε μεγαλώσει λοιπόν εκπαιδευόμενοι μέσα στις ανθρώπινες αγέλες να επικοινωνούμε τα συναισθήματά μας πάνω από ένα πιάτο.

Διαφορετικές τροφές για τον καθένα κωδικοποιούνται με νοήματα όπως ασφάλεια, απόλαυση, χαρά, βαρεμάρα, ταραχή, ανακούφιση, εορτασμός και πολλά άλλα, τα οποία μαθαίνονται από την παιδική ηλικία μέσω των διαδικασιών επιβράβευσης και συσχετισμών. Υπάρχουν, λοιπόν, τροφές που έχουν αποκτήσει ιδιαίτερο νόημα στην ιστορία του καθενός, λόγω των συμβολικών συσχετισμών με σημαντικά πρόσωπα καθώς και με σημαντικά γεγονότα στη ζωή μας. Αν, για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια ενός γεύματος με κύριο πιάτο τα μακαρόνια με κιμά, μάθαμε κάτι ιδιαίτερα δυσάρεστο ή συνέβη κάποιο τραυματικό γεγονός, είναι ιδιαίτερα πιθανό τα μακαρόνια με κιμά να φορτιστούν για εμάς με συγκεκριμένα συναισθήματα, με τα συναισθήματα που νιώσαμε κατά τη διάρκεια εκείνου του γεύματος. Ίσως, λοιπόν, κάθε φορά που θα ερχόμαστε σε επαφή με αυτό το φαγητό, να επανέρχονται και να αναβιώνουν εκέινα τα συναισθήματα ή για να το προχωρήσω ακόμη περισσότερο ίσως να επιλέγουμε υποσυνείδητα να καταναλώσουμε τη συγκεκριμένη τροφή κάθε φορά που επιθυμούμε να νιώσουμε το συναίσθημα με το οποίο έχει άρρηκτα συνδεθεί εκείνη για εμάς. Στην πληθώρα των περιπτώσεων, βέβαια ζητείται υποσυνείδητα η αναβίωση θετικών συναισθημάτων, κι έτσι μπορεί κάποιος να καταναλώνει τη σοκολάτα που του έφερνε ο παππούς οταν ήταν μικρή/ός ή το αγαπημένο φαγητό που έφτιαχνε η μαμά για χάρη της/του ή το γλυκό που μοιραζόταν με την καλύτερή της/του φίλη/ο.

Το φαγητό δεν είναι απλή υπόθεση λοιπόν, γιατί κουβαλάει την ιστορία του καθενός μας. Άρα κάθε προσπάθεια για απώλεια βάρους ή για βελτίωση της διατροφής μας μπορεί να συναντά αρκετά εμπόδια και με βαθειές ρίζες. Εξαιρετικά πολύτιμα εργαλεία στην προσπάθεια αυτή είναι η αυτοπαρατήρηση, η επαφή με τον εαυτό μας και η κατανόηση των σωματικών και ψυχικών μας αναγκών. Κι έτσι, το να δουλεύουμε κι εμείς ως ειδικοί με το φαγητό δεν είναι απλή υπόθεση, γιατί στην ουσία δουλεύουμε με την ιστορία του κάθε ανθρώπου που έρχεται στο γραφείο μας ζητώντας τη βοήθειά μας.

Δανάη Πανταζή 
Διαιτολόγος - Διατροφολόγος
http://e-diaitologos.com/