Melancholia

Του Σταμάτη Τζιώλα

Ο μεγάλος Δανός σκηνοθέτης Lars von Trier είναι ένας δημιουργός, για τον οποίον οι συστάσεις περιττεύουν. Βασικός εκπρόσωπος του κινηματογραφικού ρεύματος «Δόγμα 95», με σημαντικές ταινίες-σταθμούς στο ενεργητικό του, έχει καταφέρει να συγκεντρώνει μόνιμα στο πρόσωπό του τους προβολείς της δημοσιότητας για ετερόκλητους λόγους, άλλοτε αμιγώς καλλιτεχνικούς, άλλοτε εντούτοις για τον ιδιόρρυθμο χαρακτήρα του. Κατηγορήθηκε για υποβόσκοντα μισογυνισμό, χαρακτηρίσθηκε ως προβοκάτορας, ενώ οι περιβόητες δηλώσεις για τον ναζισμό πριν από λίγα χρόνια τον εξοστράκισαν στο περιθώριο και την απαξίωση, ενδεχομένως λίγο άδικα.   

Παλεύοντας με την κατάθλιψη και τους προσωπικούς του δαίμονες για μεγάλο χρονικό διάστημα, θέλησε να διοχετεύσει τα εν λόγω εσωτερικά πάθη σε ένα αλησμόνητο φιλμ, εν έτει 2011, του οποίου ο βασικός νοηματικός πυρήνας κινείται στο δίπολο «Άνθρωπος (μονάδα) σε απόγνωση - Ο πλανήτης στο χείλος του ολέθρου και της εξαφάνισης». Το τέλος των πάντων είναι κοντά.  

Η Justine (Kirsten Dunst) παντρεύεται τον Michael (Alexander Skarsgard), σε μία τελετή που έχει οργανωθεί από την αδερφή της Claire (Charlotte Gainsbourg) και τον πλούσιο σύζυγό της John (Kiefer Sutherland), στην απομονωμένη, πλην όμως αχανή και πολυτελή έπαυλη των τελευταίων, όπου ζουν με τον μικρό τους γιο. Οι χωρισμένοι γονείς των δύο αδερφών είναι παρόντες (John Hurt και Charlotte Rampling), ενώ ο Jack (Stellan Skarsgard), το αφεντικό της Justine, είναι ο κουμπάρος. Με τη συνδρομή του εξαίρετου αυτού καστ, ξεκινά να ξετυλίγεται το αφηγηματικό νήμα, στο πρώτο μέρος της ταινίας. Η λαμπερή επιφάνεια, ωστόσο, επισκιάζεται από τη βαριά κατάθλιψη που βιώνει η Justine και την εμμονική προσπάθεια της Claire να την βοηθήσει. Παράλληλα με όλα αυτά, ένας νέος μπλε πλανήτης με το (διόλου τυχαίο) όνομα «Melancholia», έχει εισέλθει στο ηλιακό μας σύστημα, με υπαρκτό τον κίνδυνο να συγκρουσθεί με τη γη και να αφανίσει κάθε ζωή. Ως εκ τούτου, το θεματικό κέντρο βάρους μετατοπίζεται ανάλογα, σε ένα συγκλονιστικό δεύτερο μέρος. Τα υπόλοιπα επί της οθόνης.

Οι χαρακτήρες των βασικών πρωταγωνιστών, κυρίως των δύο αδερφών, σκιαγραφούνται με εμβρίθεια και διεξοδικότητα. Η κλιμάκωση της ψυχολογίας τους είναι αυτή, η οποία οδηγεί την ταινία στην ολοκλήρωσή της. Το πλέον σημαντικό στοιχείο έγκειται στην επιλογή του Trier (ο οποίος συνέγραψε και το σενάριο) να αντιδιαστείλει τον αντίκτυπο που προκαλεί το ενδεχόμενο της σύγκρουσης του Melancholia με τη γη, στις ψυχικές συνθήκες του καθενός. Ο John, μέχρι ενός σημείου γεμάτος αυτοπεποίθηση και σίγουρος ότι τίποτε τελικά δεν θα συμβεί, κλονίζεται όταν οι ενδείξεις για το αντίθετο πληθαίνουν, υιοθετώντας μια ύστατη κίνηση απελπισίας, ενώ η οργανωτική και παρεμβατική Claire θα απολέσει την ισορροπία της και θα πανικοβληθεί, μην έχοντας την ικανότητα να διαχειρισθεί το διαφαινόμενο αναπόφευκτο. Αντίθετα, είναι η καταθλιπτική, ασταθής και ανίσχυρη Justine, αυτή η οποία δείχνει να βρίσκει την εσωτερική ηρεμία και τη γαλήνη, φθάνοντας έτσι στη συναισθηματική λύτρωση και στην ανασυγκρότηση του εαυτού της.

Οι ερμηνείες των Dunst και Gainsbourg είναι πράγματι καθηλωτικές και ξεχωρίζουν για το βάθος, τον αποπνέοντα σπαραγμό και την εσωτερικότητά τους. Η πρώτη, εξάλλου, απέσπασε και το πρώτο βραβείο στις Κάννες το 2011, σε ένα φεστιβάλ στο οποίο και ο Trier ήταν υποψήφιος για τον Χρυσό Φοίνικα.

Με εκθαμβωτική φωτογραφία, απόλυτο σκηνοθετικό έλεγχο, χρήση αργής κίνησης σε συγκεκριμένα σημεία της πλοκής, πλάνα που αγγίζουν τη μαγεία και μαγνητίζουν τις αισθήσεις, το φιλμ μας κατευοδώνει στο τέλος του κόσμου, το οποίο, στα χέρια του Trier, φαντάζει τόσο απελπιστικά όμορφο, σε μια ανεπανάληπτη τελευταία σκηνή υψηλής εικαστικής αξίας. Και αυτό μόνο ως μέγιστο καλλιτεχνικό επίτευγμα θα μπορούσε να εκληφθεί.